AMPERE Andre Marie(1775-1836)

           Andre Marie Ampere,geniş bir ilgi alanı ve olağan üstü bir belleği olan Fransız matematikçisi ve fizikçisidir.Matematik,mekanik,fizik(AVAGADRO YASASI’nı, Avagadrodan bağımsız olarak o da bulmuştur.) ve felsefe alanında önemli çalışmalar yapmıştır.Ancak,daha çok elektrik konusunda yaptığı çalışmalarla tanınır. Elektrik akımı şiddet birimine (Amper) onun adı verilmiştir.

                  Lyon yakınlarında doğan Ampere,kendisini özel olarak eğiten zengin bir ipek tüccarının oğluydu,Genç Andre,özellikle matematikte yetenekli olduğunu gösterdi ve yirmi yaşına varmadan bütün ünlü matematikçilerin yapıtlarını okudu. Babası 1793’teki yönetim tarafından idam edilince,Andre,geçimini sağlamak için özel fen dersleri vermeye başladı.

                  1799’da evlendi ve 1801’den 1803’e kadar,Bourg’da fizik öğretmenliği yaptı. Orada şans oyunları üzerine küçük,ama ilgi çekici bir olasılık hesabı çalışması yayınladı.Daha sonra Lyon’a döndü ve orada karısının ölümünden sonra,Paris’teki Ecole Polytechnique’te matematik okutmanlığına başladı.Yaşamının geri kalan bölümünü orada geçirdi.1809’da profesör oldu; 1814’te de Fransız Bilim Akademisi’ne seçildi.Babasının ve karısının ölümüyle oldukça yıpranmış olmasına karşın Ampere’in sıcak ve dostça bir kişiliği vardı.

              1820’ Fransız Akademisi’nin bir toplantısında,Hans Christian QERSTED’in, yakındaki bir tele elektrik verildiğinde pusula ibresinin sapışını gösteren deneyini izledi.”Bu  olay,Ampere’nin elektromağnetizmayla ilgilenmesine neden oldu.Yaptığı           deneyler sonunda,birkaç hafta içinde,kendi adıyla anılan kuralı ortaya çıkardı. ’’Ampere kuralı’’ na göre,kuzeye yönelmiş yatay bir iletkenden geçen elektrik akımı,pusula ibresini doğuya saptırmaktaydı.

               Ampere,ayrıca deneyleri ile iki paralel iletkenden aynı yönde geçen elektrik akımının,iletkenlerin birbirini çektiğini,ama akımlar zıt yöndeyse birbirlerini ittiğini gösterdi.Bir iletkenin çevresindeki magnetik kuvvetin,aradaki uzaklığın karesiyle ters orantılı olduğunu buldu.Bu buluşun yer çekimi yasasına benzemesi,Ampere’’’Elektromağnetizmanın Newton’u’’ denmesine yol açtı.Ampere yasaları,James Clerk MAXWELL’in elektromagnetik kuramının (1865) temellerini oluşturur.

               Ampere yaptığı deneylerle,sürekli mıknatıslarda demir çubukların içinde küçük elektrik akımlarının bulunduğu sonucunu çıkardı.Buna dayanarak,Dünyanın magnetik alanının da yer içindeki elektrik akımlarından kaynaklandığını ileri sürdü. Bu düşünceler maddenin yapısı ile ilgili modern yaklaşımlara ışık tutmuştur.